Wstęp do księgi Psalmów
Zbiór 150 pieśni religijnych, zwanych w kanonie hebrajskim „Pochwałami” (Pieśniami pochwalnymi), nosi w tłumaczeniu greckim ST tytuł „Psalmy” czy też „Księga Psalmów” lub „Psałterz” (Psalterion). Słowo „psalm” oznacza pieśń śpiewaną przy wtórze instrumentu strunowego. Numeracja Psalmów jest w Septuagincie i w Wulgacie nieco inna niż w tekście hebrajskim. W tłumaczeniu naszym zachowujemy numerację hebrajską.
Treść Psalmów jest bardzo różnorodna. Wszystko, czym żyta dusza pobożnego Izraelity, znalazło w nich wyraz: podziw dla wielkości Boga przejawiającej się w Jego dziełach, radość z Jego chwały, wdzięczność za doznane dobrodziejstwa Boże, smutek w chorobie czy w chwilach prześladowania, poczucie winy i nadzieja na pomoc i zmiłowanie Boże. Naród Wybrany zawarł w Psalmach wspomnienia swej świetnej przeszłości, wyśpiewał w nich swe tryumfy, skarżył się przed Bogiem, gdy ponosił klęski, i wyrażał swe nadzieje na wspaniałą przyszłość.
Układ Psałterza nie jest zależny od treści poszczególnych Psalmów. Spotykamy w nim hymn pochwalny obok skargi, prośbę obok pouczeń moralnych, psalm pokutny obok pieśni dziękczynnej. Całość zbioru jest podzielona na pięć ksiąg o nierównej objętości: pierwsza — Ps 1-41; druga — Ps 42-72; trzecia — Ps 73-89; czwarta — Ps 90-106; piąta — Ps 107-150. Każda z nich kończy się doksologią, Psalm 150 zaś można uważać za doksologię zamykającą cały Psałterz. Podział ten jest zapewne wzorowany na Pięcioksięgu Mojżesza. Można przyjąć, że w czasach przedchrześcijańskich każdej z przeszło 150 perykop Piecioksięgu, czytanych podczas nabożeństw, odpowiadał jeden Psalm jako tekst liturgiczny, co tłumaczyłoby liczbę Psalmów w obecnym ich zbiorze; Księgi ST zawierają bowiem jeszcze kilka innych pieśni zbliżonych treścią i formą do Psalmów.
Tradycja chrześcijańska nazwała Księgę Psalmów „Psałterzem Dawida”. W tytułach wielu psalmów bowiem jest wymienione imię Dawida (w TM 73 razy, w LXX 83 razy), a często nawet podane są także bliższe okoliczności, w których Dawid miał się modlić słowami danego Psalmu. Przyjmowano zatem, że Dawid jest autorem tych Psalmów, a ponadto przypisywano mu również te, które nie mają żadnego tytułu. W tytułach innych Psalmów są wymienione imiona: Asafa (12 razy), Korachitów (11 razy), Salomona (2 razy), Mojżesza (1 raz), Hemana (1 raz) i Elana (1 raz). Tytuły te są wyrazem tradycji izraelskiej, według której Dawid jest głównym twórcą psalmodii Narodu Wybranego. Księgi historyczne wspominają o talencie muzycznym i poetyckim Dawida (1 Sm 16,18-23; 18,10; 2 Krn 7,6; por. też Am 6,5) i przytaczają także kilka pieśni jako ułożonych przez niego, np. 2 Sm 1,19-27; 3,33n; 22 (= Ps 18); 23,1-7. Również NT mówi o nim jako o autorze Psalmów (Mt 22,43-45; Dz 2,24-28.34n; 4,25n; Rz 4,6-8; 11,9n). Nie można więc wątpić, że niektóre Psalmy rzeczywiście mogą pochodzić od Dawida. Okazją do napisania ich mogła być zwłaszcza przeprowadzona przez niego organizacja kultu przy nowym Przybytku na Syjonie (por. 2 Sm 6,1-16; 1 Krn 15,1-29; Ezd 3,10; Neh 12,24). Tytuły Psalmów nie należą jednak do ich tekstu pierwotnego, lecz są uwagami dodanymi zapewne przez późniejszych redaktorów. Są one wprawdzie stare, o czym świadczy fakt, że już tłumacz LXX niektórych z nich nie rozumiał, niemniej ich wartość historyczna jest wątpliwa. Już antiocheńska szkoła egzegetyczna odnosiła się do nich krytycznie. Znamienne też, że w LXX liczba Psalmów opatrzonych tytułem jest większa niż w TM, natomiast brak w niej niektórych tytułów, które ma TM; przekład syryjski zaś wykazuje pod tym względem jeszcze większe rozbieżności. Przy tym tytuły Psalmów nie zawsze odpowiadają ich treści. Wydaje się, że autorzy tytułów sami nie rozumieli ich w znaczeniu ściśle historycznym, a sprawę, autorstwa Psalmów — przynajmniej niektórych — traktowali w sposób analogiczny do tego, w jaki pojmowano autorstwo tych Ksiąg Mądrościowych, które noszą w tytule imię Salomona, choć pochodzą z czasów znacznie późniejszych. Tak więc dla ustalenia autorstwa i czasów powstania poszczególnych Psalmów trzeba się uciec przede wszystkim do kryteriów wewnętrznych.
Niektóre Psalmy mogły powstać jeszcze przed czasami Dawida. Za możliwością tą przemawiają najstarsze zachowane utwory poezji hebrajskiej, jak pieśni Mojżesza i Miriam (Wj 15,1—21) czy pieśń Debory (Sdz 5). Znaczna część Psalmów pochodzi z okresu królów. Wielkie reformy religijne tego okresu sprzyjały w szczególniejszy sposób tworzeniu pieśni religijnych. Nie zaprzestano tej twórczości także i w czasie niewoli babilońskiej. Wreszcie dość pokaźną liczbę Psalmów wydały jeszcze czasy po niewoli. W ówczesnych kręgach tzw. nauczycieli mądrości posłużono się między innymi i tym rodzajem literackim, by wskazać na Prawo Boże jako źródło prawdziwej mądrości. Niektóre starsze Psalmy zaś w tym czasie reinterpretowano lub też dostosowano do późniejszych wydarzeń historycznych.
Podłożem, z którego wyrosły Psalmy, był kult. Słowa tego jednak nie należy pojmować zbyt ciasno. Część Psalmów została niewątpliwie ułożona z przeznaczeniem do wspólnej recytacji czy śpiewu w miejscu kultu, inne natomiast zawdzięczają swe powstanie osobistym przeżyciom ich Autorów lub szczególnym wydarzeniom w życiu publicznym. Połączone potem w jeden zbiór, stały się modlitewnikiem całego ludu Bożego, używanym już to w czasie publicznych nabożeństw, już też w życiu prywatnym. W Psałterzu znajdują się ślady istnienia starszych od niego, mniejszych zbiorów, które w całości lub częściowo weszły w jego skład. Tak np. Psalmy Korachitów (42-49; 84n; 87n), Psalmy Asafa (50; 73-83) oraz tzw. Pieśni Pielgrzymie (Ps 120-134) stanowią osobne grupy; jest kilka Psalmów, które spotykamy dwukrotnie w różnych miejscach Psałterza, z czego można wnioskować, że znajdowały się, pierwotnie w odrębnych zbiorach; do P s 72 zaś dodana jest uwaga: „Tu kończą się. modlitwy Dawida, syna Jiszaja”.
Psalmy należą do najpiękniejszych utworów poezji biblijnej. Poezja hebrajska różni się pod wzglądem formy od nowoczesnej, a także od klasycznej poezji greckiej czy łacińskiej. Nie ma w niej rymu, a cechująca ją rytmika (ze wzglądu na jej związek z muzyką i tańcem) nie polega na określonym następstwie zgłosek długich i krótkich, jak w klasycznym metrum, lecz na odpowiednim rozkładzie akcentów słownych. Rytmika ta nie jest nam jednak dokładniej znana, gdyż nie zawsze łatwo ustalić, które sylaby należy uważać za akcentowane. Zasadniczą jednostką poematu hebrajskiego jest wiersz, który dzieli się najczęściej na dwa, rzadziej na więcej członów, czyli stychów. W kilku utworach poetyckich, między nimi także w kilku Psalmach, jest zastosowany tzw. akrostych, tzn. że poszczególne wiersze rozpoczynają się od kolejnych liter alfabetu. Tam, gdzie występuje refren, widoczny jest podział pieśni na strofy; poza tym jednak nie ma pewności co do takiego podziału, a w przekładach dokonuje się go raczej poprzez analizę treści, wyodrębniając pewne grupy wierszy stanowiące jakąś całość logiczną. Tytuły niektórych Psalmów zawierają, jak się zdaje, uwagi dotyczące sposobu wykonania danej pieśni; tytuły te jednak są dla nas niejasne i niezrozumiałe, podobnie jak nie znamy znaczenia wyrazu „sela” umieszczonego w wielu Psalmach po pewnych wierszach. W przekładzie naszym oddano go przez słowo „pauza”.
Główną cechą odróżniającą poezję biblijną od prozy jest tzw. paralelizm członów. Polega on na tym, że między członami wiersza zachodzi swoisty stosunek myśli i pojęć. Paralelizm może być synonimiczny (gdy myśl zawarta w pierwszym członie jest powtórzona w drugim, ale innymi słowami, np. Ps 8,5), antytetyczny (gdy drugi człon jest przeciwieństwem pierwszego, np. Ps 20,9) i syntetyczny (gdy myśl pierwszego członu jest w drugim rozwinięta, np. Ps 9,18). W niektórych Psalmach wymienione rodzaje paralelizmu są bardziej złożone. Forma ta jest właściwa poezji całego starożytnego Wschodu, w Izraelu jednak została doprowadzona do większej doskonałości.
Budowa poszczególnych utworów jest w wielkiej mierze zależna od ich treści. Nietrudno zaś zauważyć, że Psalmy różnią się między sobą znacznie zarówno treścią jak i formą. Stąd rozróżnia się w Psałterzu pewne określone gatunki literackie. Można by właściwie podzielić Psalmy pod tym względem na dwie wielkie, zasadnicze grupy, tj. na pieśni pochwalne i błagalne. Modlitwie dziękczynnej bowiem z reguły towarzyszy również uwielbienie, błagalna zaś zawiera także skargę, a często też wyrazy ufności. Przyjęty się jednak bardziej szczegółowe określenia różnych gatunków literackich Psalmów.
Najpocześniejsze miejsce wśród nich zajmują hymny, choć liczba ich jest stosunkowo mała. One to bowiem nadają Psałterzowi zasadniczy ton, skąd też jego hebrajska nazwa: „Pochwały”. Stawią one Boga jako Stwórcę i Pana świata, a przede wszystkim jako troskliwego Opiekuna, który nieraz w cudowny sposób kierował dziejami swego narodu. Dlatego też lud Boży posługiwał się nimi dla wyrażenia Bogu wdzięczności.
Najliczniejszą grupę stanowią skargi, czyli lamentacje, które dzielą się na indywidualne i zbiorowe, czyli publiczne.
Lamentacje indywidualne rozpoczynają się zwykle ogólnie sformułowaną prośbą o pomoc Bożą w nieszczęściu. Sama skarga zawiera opis nieszczęścia, np. choroby, fałszywego oskarżenia, prześladowania przez wrogów itp. Opis ten jest najczęściej utrzymany w tonie bardzo ogólnym, co niewątpliwie ma swą przyczynę w tym, że większość tych Psalmów była także przeznaczona na użytek innych, którzy znajdą się w podobnej sytuacji (por. Ps 102,1). Po skardze następują wyrazy ufności i szczegółowe prośby, a wreszcie obietnica złożenia Bogu dziękczynienia. Nie zawsze wszystkie te elementy strukturalne lamentacji są rozbudowane w równej mierze. Psalmy, w których dominuje moment ufności lub dziękczynienia, tworzą już osobne gatunki literackie.
Struktura lamentacji publicznych jest analogiczna do budowy lamentacji indywidualnych. Przedmiotem ich są wielkie nieszczęścia, jakie spadły na cały naród, np. zagrożenie ze strony nieprzyjaciół, klęski wojenne itp. Przemawia w nich cała społeczność Izraela. Nie można jednak wykluczyć możliwości, że i wśród tych Psalmów, w których przemawia jednostka (król lub kapłan), niektóre dotyczą całego narodu.
Niemały wpływ na rozwój psalmodii w Izraelu wywarła nauka Proroków jak i późniejszych nauczy cieli mądrości. Tradycyjne formy zostały wzbogacone nową treścią, tak iż można wyodrębnić dalsze grupy gatunków: psalmy prorocko-eschatologiczne i dydaktyczne.
Do psalmów prorocko-eschatologicznych należą pieśni o królestwie Jahwe (Ps 47; 93; 96-99), których treść zdradza pewne powiązanie z pismami Proroków, szczególnie Deutero-Izajasza, oraz spokrewnione z tekstami prorockimi pieśni o Syjonie (Ps 46; 48; 76) o zabarwieniu eschatologicznym.
Psalmy dydaktyczne zawdzięczają swe powstanie w głównej mierze działalności owych mędrców i uczonych, którzy po niewoli babilońskiej oddawali się gorliwemu studiowaniu Pisma św. i czerpali ze słowa Bożego naukę mądrości. Grupa ta obejmuje między innymi Psalmy, których tematem jest Prawo objawione (Ps l; 19; 119), Psalmy historyczne ukazujące zbawcze działanie Jahwe (Ps 78; 105,106), rozważania filozoficzno-religijne o człowieku (Ps 8; 90; 139), pouczenia o jego obowiązkach moralnych (Ps 14; 15; 24 i in.), wreszcie Psalmy poruszające zagadnienie sprawiedliwej odpłaty za czyny człowieka (Ps 34; 37; 47; 73; 92).
W wielu Psalmach spotykamy wymienione gatunki w formie mieszanej, tak iż często trudno określić gatunek danego Psalmu.
Ze stanowiska teologicznego zwraca się szczególna uwagę na Psalmy mesjańskie. Ideą mesjańską wyróżniają się, przede wszystkim niektóre Psalmy królewskie. Przypisuje się w nich królowi atrybuty i prerogatywy, które w znaczeniu dosłownym można odnieść tylko do mesjańskiego Króla przyszłości. Nie zawsze jednak łatwo rozstrzygnąć, czy Autor nadał swej wypowiedzi takie właśnie znaczenie. Wiele tekstów można uznać za mesjańskie tylko w sensie typicznym. Najbardziej wyraźny charakter mesjański mają Ps 2 i 110.
W Psałterzu odzwierciedla się niemal cała teologia Starego Testamentu. Ważniejsze jednak jego znaczenie polega na tym, że zawiera on najdoskonalsze modlitwy, którymi posługiwał się także sam Chrystus. Toteż stał się on oficjalną modlitwą Kościoła i znalazł szerokie zastosowanie w jego liturgii.
Treść Psalmów jest bardzo różnorodna. Wszystko, czym żyta dusza pobożnego Izraelity, znalazło w nich wyraz: podziw dla wielkości Boga przejawiającej się w Jego dziełach, radość z Jego chwały, wdzięczność za doznane dobrodziejstwa Boże, smutek w chorobie czy w chwilach prześladowania, poczucie winy i nadzieja na pomoc i zmiłowanie Boże. Naród Wybrany zawarł w Psalmach wspomnienia swej świetnej przeszłości, wyśpiewał w nich swe tryumfy, skarżył się przed Bogiem, gdy ponosił klęski, i wyrażał swe nadzieje na wspaniałą przyszłość.
Układ Psałterza nie jest zależny od treści poszczególnych Psalmów. Spotykamy w nim hymn pochwalny obok skargi, prośbę obok pouczeń moralnych, psalm pokutny obok pieśni dziękczynnej. Całość zbioru jest podzielona na pięć ksiąg o nierównej objętości: pierwsza — Ps 1-41; druga — Ps 42-72; trzecia — Ps 73-89; czwarta — Ps 90-106; piąta — Ps 107-150. Każda z nich kończy się doksologią, Psalm 150 zaś można uważać za doksologię zamykającą cały Psałterz. Podział ten jest zapewne wzorowany na Pięcioksięgu Mojżesza. Można przyjąć, że w czasach przedchrześcijańskich każdej z przeszło 150 perykop Piecioksięgu, czytanych podczas nabożeństw, odpowiadał jeden Psalm jako tekst liturgiczny, co tłumaczyłoby liczbę Psalmów w obecnym ich zbiorze; Księgi ST zawierają bowiem jeszcze kilka innych pieśni zbliżonych treścią i formą do Psalmów.
Tradycja chrześcijańska nazwała Księgę Psalmów „Psałterzem Dawida”. W tytułach wielu psalmów bowiem jest wymienione imię Dawida (w TM 73 razy, w LXX 83 razy), a często nawet podane są także bliższe okoliczności, w których Dawid miał się modlić słowami danego Psalmu. Przyjmowano zatem, że Dawid jest autorem tych Psalmów, a ponadto przypisywano mu również te, które nie mają żadnego tytułu. W tytułach innych Psalmów są wymienione imiona: Asafa (12 razy), Korachitów (11 razy), Salomona (2 razy), Mojżesza (1 raz), Hemana (1 raz) i Elana (1 raz). Tytuły te są wyrazem tradycji izraelskiej, według której Dawid jest głównym twórcą psalmodii Narodu Wybranego. Księgi historyczne wspominają o talencie muzycznym i poetyckim Dawida (1 Sm 16,18-23; 18,10; 2 Krn 7,6; por. też Am 6,5) i przytaczają także kilka pieśni jako ułożonych przez niego, np. 2 Sm 1,19-27; 3,33n; 22 (= Ps 18); 23,1-7. Również NT mówi o nim jako o autorze Psalmów (Mt 22,43-45; Dz 2,24-28.34n; 4,25n; Rz 4,6-8; 11,9n). Nie można więc wątpić, że niektóre Psalmy rzeczywiście mogą pochodzić od Dawida. Okazją do napisania ich mogła być zwłaszcza przeprowadzona przez niego organizacja kultu przy nowym Przybytku na Syjonie (por. 2 Sm 6,1-16; 1 Krn 15,1-29; Ezd 3,10; Neh 12,24). Tytuły Psalmów nie należą jednak do ich tekstu pierwotnego, lecz są uwagami dodanymi zapewne przez późniejszych redaktorów. Są one wprawdzie stare, o czym świadczy fakt, że już tłumacz LXX niektórych z nich nie rozumiał, niemniej ich wartość historyczna jest wątpliwa. Już antiocheńska szkoła egzegetyczna odnosiła się do nich krytycznie. Znamienne też, że w LXX liczba Psalmów opatrzonych tytułem jest większa niż w TM, natomiast brak w niej niektórych tytułów, które ma TM; przekład syryjski zaś wykazuje pod tym względem jeszcze większe rozbieżności. Przy tym tytuły Psalmów nie zawsze odpowiadają ich treści. Wydaje się, że autorzy tytułów sami nie rozumieli ich w znaczeniu ściśle historycznym, a sprawę, autorstwa Psalmów — przynajmniej niektórych — traktowali w sposób analogiczny do tego, w jaki pojmowano autorstwo tych Ksiąg Mądrościowych, które noszą w tytule imię Salomona, choć pochodzą z czasów znacznie późniejszych. Tak więc dla ustalenia autorstwa i czasów powstania poszczególnych Psalmów trzeba się uciec przede wszystkim do kryteriów wewnętrznych.
Niektóre Psalmy mogły powstać jeszcze przed czasami Dawida. Za możliwością tą przemawiają najstarsze zachowane utwory poezji hebrajskiej, jak pieśni Mojżesza i Miriam (Wj 15,1—21) czy pieśń Debory (Sdz 5). Znaczna część Psalmów pochodzi z okresu królów. Wielkie reformy religijne tego okresu sprzyjały w szczególniejszy sposób tworzeniu pieśni religijnych. Nie zaprzestano tej twórczości także i w czasie niewoli babilońskiej. Wreszcie dość pokaźną liczbę Psalmów wydały jeszcze czasy po niewoli. W ówczesnych kręgach tzw. nauczycieli mądrości posłużono się między innymi i tym rodzajem literackim, by wskazać na Prawo Boże jako źródło prawdziwej mądrości. Niektóre starsze Psalmy zaś w tym czasie reinterpretowano lub też dostosowano do późniejszych wydarzeń historycznych.
Podłożem, z którego wyrosły Psalmy, był kult. Słowa tego jednak nie należy pojmować zbyt ciasno. Część Psalmów została niewątpliwie ułożona z przeznaczeniem do wspólnej recytacji czy śpiewu w miejscu kultu, inne natomiast zawdzięczają swe powstanie osobistym przeżyciom ich Autorów lub szczególnym wydarzeniom w życiu publicznym. Połączone potem w jeden zbiór, stały się modlitewnikiem całego ludu Bożego, używanym już to w czasie publicznych nabożeństw, już też w życiu prywatnym. W Psałterzu znajdują się ślady istnienia starszych od niego, mniejszych zbiorów, które w całości lub częściowo weszły w jego skład. Tak np. Psalmy Korachitów (42-49; 84n; 87n), Psalmy Asafa (50; 73-83) oraz tzw. Pieśni Pielgrzymie (Ps 120-134) stanowią osobne grupy; jest kilka Psalmów, które spotykamy dwukrotnie w różnych miejscach Psałterza, z czego można wnioskować, że znajdowały się, pierwotnie w odrębnych zbiorach; do P s 72 zaś dodana jest uwaga: „Tu kończą się. modlitwy Dawida, syna Jiszaja”.
Psalmy należą do najpiękniejszych utworów poezji biblijnej. Poezja hebrajska różni się pod wzglądem formy od nowoczesnej, a także od klasycznej poezji greckiej czy łacińskiej. Nie ma w niej rymu, a cechująca ją rytmika (ze wzglądu na jej związek z muzyką i tańcem) nie polega na określonym następstwie zgłosek długich i krótkich, jak w klasycznym metrum, lecz na odpowiednim rozkładzie akcentów słownych. Rytmika ta nie jest nam jednak dokładniej znana, gdyż nie zawsze łatwo ustalić, które sylaby należy uważać za akcentowane. Zasadniczą jednostką poematu hebrajskiego jest wiersz, który dzieli się najczęściej na dwa, rzadziej na więcej członów, czyli stychów. W kilku utworach poetyckich, między nimi także w kilku Psalmach, jest zastosowany tzw. akrostych, tzn. że poszczególne wiersze rozpoczynają się od kolejnych liter alfabetu. Tam, gdzie występuje refren, widoczny jest podział pieśni na strofy; poza tym jednak nie ma pewności co do takiego podziału, a w przekładach dokonuje się go raczej poprzez analizę treści, wyodrębniając pewne grupy wierszy stanowiące jakąś całość logiczną. Tytuły niektórych Psalmów zawierają, jak się zdaje, uwagi dotyczące sposobu wykonania danej pieśni; tytuły te jednak są dla nas niejasne i niezrozumiałe, podobnie jak nie znamy znaczenia wyrazu „sela” umieszczonego w wielu Psalmach po pewnych wierszach. W przekładzie naszym oddano go przez słowo „pauza”.
Główną cechą odróżniającą poezję biblijną od prozy jest tzw. paralelizm członów. Polega on na tym, że między członami wiersza zachodzi swoisty stosunek myśli i pojęć. Paralelizm może być synonimiczny (gdy myśl zawarta w pierwszym członie jest powtórzona w drugim, ale innymi słowami, np. Ps 8,5), antytetyczny (gdy drugi człon jest przeciwieństwem pierwszego, np. Ps 20,9) i syntetyczny (gdy myśl pierwszego członu jest w drugim rozwinięta, np. Ps 9,18). W niektórych Psalmach wymienione rodzaje paralelizmu są bardziej złożone. Forma ta jest właściwa poezji całego starożytnego Wschodu, w Izraelu jednak została doprowadzona do większej doskonałości.
Budowa poszczególnych utworów jest w wielkiej mierze zależna od ich treści. Nietrudno zaś zauważyć, że Psalmy różnią się między sobą znacznie zarówno treścią jak i formą. Stąd rozróżnia się w Psałterzu pewne określone gatunki literackie. Można by właściwie podzielić Psalmy pod tym względem na dwie wielkie, zasadnicze grupy, tj. na pieśni pochwalne i błagalne. Modlitwie dziękczynnej bowiem z reguły towarzyszy również uwielbienie, błagalna zaś zawiera także skargę, a często też wyrazy ufności. Przyjęty się jednak bardziej szczegółowe określenia różnych gatunków literackich Psalmów.
Najpocześniejsze miejsce wśród nich zajmują hymny, choć liczba ich jest stosunkowo mała. One to bowiem nadają Psałterzowi zasadniczy ton, skąd też jego hebrajska nazwa: „Pochwały”. Stawią one Boga jako Stwórcę i Pana świata, a przede wszystkim jako troskliwego Opiekuna, który nieraz w cudowny sposób kierował dziejami swego narodu. Dlatego też lud Boży posługiwał się nimi dla wyrażenia Bogu wdzięczności.
Najliczniejszą grupę stanowią skargi, czyli lamentacje, które dzielą się na indywidualne i zbiorowe, czyli publiczne.
Lamentacje indywidualne rozpoczynają się zwykle ogólnie sformułowaną prośbą o pomoc Bożą w nieszczęściu. Sama skarga zawiera opis nieszczęścia, np. choroby, fałszywego oskarżenia, prześladowania przez wrogów itp. Opis ten jest najczęściej utrzymany w tonie bardzo ogólnym, co niewątpliwie ma swą przyczynę w tym, że większość tych Psalmów była także przeznaczona na użytek innych, którzy znajdą się w podobnej sytuacji (por. Ps 102,1). Po skardze następują wyrazy ufności i szczegółowe prośby, a wreszcie obietnica złożenia Bogu dziękczynienia. Nie zawsze wszystkie te elementy strukturalne lamentacji są rozbudowane w równej mierze. Psalmy, w których dominuje moment ufności lub dziękczynienia, tworzą już osobne gatunki literackie.
Struktura lamentacji publicznych jest analogiczna do budowy lamentacji indywidualnych. Przedmiotem ich są wielkie nieszczęścia, jakie spadły na cały naród, np. zagrożenie ze strony nieprzyjaciół, klęski wojenne itp. Przemawia w nich cała społeczność Izraela. Nie można jednak wykluczyć możliwości, że i wśród tych Psalmów, w których przemawia jednostka (król lub kapłan), niektóre dotyczą całego narodu.
Niemały wpływ na rozwój psalmodii w Izraelu wywarła nauka Proroków jak i późniejszych nauczy cieli mądrości. Tradycyjne formy zostały wzbogacone nową treścią, tak iż można wyodrębnić dalsze grupy gatunków: psalmy prorocko-eschatologiczne i dydaktyczne.
Do psalmów prorocko-eschatologicznych należą pieśni o królestwie Jahwe (Ps 47; 93; 96-99), których treść zdradza pewne powiązanie z pismami Proroków, szczególnie Deutero-Izajasza, oraz spokrewnione z tekstami prorockimi pieśni o Syjonie (Ps 46; 48; 76) o zabarwieniu eschatologicznym.
Psalmy dydaktyczne zawdzięczają swe powstanie w głównej mierze działalności owych mędrców i uczonych, którzy po niewoli babilońskiej oddawali się gorliwemu studiowaniu Pisma św. i czerpali ze słowa Bożego naukę mądrości. Grupa ta obejmuje między innymi Psalmy, których tematem jest Prawo objawione (Ps l; 19; 119), Psalmy historyczne ukazujące zbawcze działanie Jahwe (Ps 78; 105,106), rozważania filozoficzno-religijne o człowieku (Ps 8; 90; 139), pouczenia o jego obowiązkach moralnych (Ps 14; 15; 24 i in.), wreszcie Psalmy poruszające zagadnienie sprawiedliwej odpłaty za czyny człowieka (Ps 34; 37; 47; 73; 92).
W wielu Psalmach spotykamy wymienione gatunki w formie mieszanej, tak iż często trudno określić gatunek danego Psalmu.
Ze stanowiska teologicznego zwraca się szczególna uwagę na Psalmy mesjańskie. Ideą mesjańską wyróżniają się, przede wszystkim niektóre Psalmy królewskie. Przypisuje się w nich królowi atrybuty i prerogatywy, które w znaczeniu dosłownym można odnieść tylko do mesjańskiego Króla przyszłości. Nie zawsze jednak łatwo rozstrzygnąć, czy Autor nadał swej wypowiedzi takie właśnie znaczenie. Wiele tekstów można uznać za mesjańskie tylko w sensie typicznym. Najbardziej wyraźny charakter mesjański mają Ps 2 i 110.
W Psałterzu odzwierciedla się niemal cała teologia Starego Testamentu. Ważniejsze jednak jego znaczenie polega na tym, że zawiera on najdoskonalsze modlitwy, którymi posługiwał się także sam Chrystus. Toteż stał się on oficjalną modlitwą Kościoła i znalazł szerokie zastosowanie w jego liturgii.
Modlitwy: